Herinneren
Column van Lahav Shani
Ik herinner me nog heel goed de eerste keer dat ik Mahlers Tweede symfonie speelde en écht leerde kennen. Dat was in het Israel Philharmonic Orchestra: ik studeerde nog aan het conservatorium van Tel Aviv en was net begonnen om af en toe als bassist bij hen in te vallen. En toen kwam dit stuk voorbij. De dirigent was een zeer jonge en toen nog nauwelijks bekende Gustavo Dudamel. In het orkest waren we allemaal door het dolle heen, zoveel energie gaf hij ons. Onvergetelijk.
Voor mij was dat mijn eerste Mahler 2, maar het Israel Philharmonic had er al een rijke traditie mee. Onder meer met Leonard Bernstein, maar ook met andere dirigenten, had het orkest de symfonie al vaak gespeeld op belangrijke momenten. Het is een groots stuk met een diep-menselijke boodschap. De verwantschap met Beethoven 9 is onmiskenbaar – alleen al vanwege het slotkoor – maar er is ook een wezenlijk verschil. Bij Beethoven is het koor euforisch, vol energie: zodra het inzet, wordt de symfonie een hymne, een lied voor de hele wereld over de broederschap tussen alle mensen. Maar bij Mahler begint het koor vanuit het niets, fluisterend, als een gebed. Pas aan het eind is er die stralende apotheose, uitbundig en tegelijkertijd zeer persoonlijk.
Het betekent veel voor me dat we juist deze symfonie spelen bij de herdenking van de verwoesting van Rotterdam. Want in essentie gaat Mahler 2 over herrijzenis, wederopstanding, een terugkeer naar het leven in de meest spirituele zin. En dat is precies wat Rotterdam heeft gedaan, op een uitzonderlijke manier. In dit concert zal ik ook stilstaan bij de Joodse musici die in ons orkest speelden, gedwongen werden te vertrekken en niet meer terugkeerden. Ik wil hen noemen en gedenken, omdat zij deel uit- maken van de familie die ons orkest is.
Het verleden blijven herinneren, dat vind ik heel belangrijk. Niet alleen om te voorkomen dat we steeds weer dezelfde fouten maken, maar ook omdat het ons helpt om niets voor vanzelfsprekend te houden. Dat we dit orkest hebben in deze stad, dat Rotterdam weer het middelpunt is van bedrijvigheid, van kunst en cultuur: we mogen niet vergeten hoe bijzonder dat is, en hoe anders het was, nog maar enkele decennia geleden. Natuurlijk moeten we onze blik op de toekomst richten en ons blijven ontwikkelen – maar dan wel zonder de connectie te verliezen met onze herkomst. Want alleen als we weten waar we vandaan komen, kunnen we koers houden, onszelf terugvinden en voelen waar we thuis zijn.
