De dromer en de chaoot

'Ik voel me wel verwant met Sancho Panza, hij houdt van lekker slapen, goed eten en weet hoe hij van het leven moet genieten', lacht Roman Spitzer, aanvoerder van de altviolen in het Rotterdams Philharmonisch Orkest. Hij en zijn collega Emanuele Silvestri, solocellist, kruipen in de huid van de twee hoofdpersonen in Richard Strauss' Don Quixote, een buitengewoon kleurrijk symfonisch gedicht.

Don Quichot droomt dat hij een ridder is. Herbergen zijn kastelen in zijn fantasie, windmolens houdt hij voor reuzen en een kudde schapen voor een heel leger. Het boek De vernuftige edelman Don Quichot van La Mancha van Miguel de Cervantes heeft vele creatieve geesten geïnspireerd, zo ook Strauss. Diens beroemde orkestwerk, in 1897 in München gecomponeerd, duurt zo'n drie kwartier. Het thema met variaties daagt een heel orkest uit om zo fantasievol mogelijk vele gemoedstoestanden te vertolken.

Chaoot en levensgenieter

Een zondag in de Doelen, vlak voor het middagconcert van het Rotterdams Philharmonisch Orkest. Spitzer en Silvestri zitten al in pak, en vertellen over hun komende avontuur met Strauss. 'Zonder gekheid,' zegt Spitzer, 'het is prachtig om te zien hoe basic het personage van Sancho Panza is. Een chaoot die van het leven wil genieten en alle moeilijke vragen uit de weg gaat die hem verhinderen om te genieten. Gaandeweg leert hij van zijn meester, Don Quichot, met wie hij rondreist. Toch blijft hij uiteindelijk met beide benen op de grond. En Strauss heeft het allemaal heerlijk opgeschreven. Razend moeilijk, voor zowel de altviool als de cello, maar hij wist precies hoe hij moest schrijven voor deze instrumenten.

'Per maat verschiet de muziek van kleur, de karakters zijn zeer complex.' Silvestri: 'Ik herken in Don Quichot, het karakter dat ik vertolk op mijn cello, wel een belangrijke gedachte waar ik van hou. Ik zie mezelf niet als meester of als baas, maar ik vind het fantastisch dat Don Quichot een dromer is. Hij is ook een spiritueel denker. Hij heeft iets kinderlijks in hoe hij de wereld ziet en probeert daar anderen bij te betrekken. Dat is een manier van overleven binnen de moeilijkheden van het bestaan. Als je een plan hebt en je probeert dat te bereiken, moet je durven dromen, ook als dat niet realistisch is.'

Al vrij snel na de eerste kennismaking tussen Spitzer en Silvestri ontstond er niet alleen een vriendschappelijke band tussen beide musici, maar stond ook Strauss' Don Quixote op het verlanglijstje. Spitzer en Silvestri kennen elkaar uit Israël. Daar speelden ze in het Israel Philharmonic Orchestra. Spitzer vertrok als eerste naar Nederland, in 2017. Hij haalde Silvestri over: kom ook hier! Het Rotterdams was al enige tijd op zoek naar een solocellist, en zo kwam van het een het ander. De vriendschap, niet alleen de muzikale, werd hechter.

'Een geweldige samenkomst', noemt Silvestri de productie van Strauss opus. Ook Lahav Shani, de chef- dirigent van het Rotterdams, is een oude bekende van beide musici, uit Israël. Ze maakten samen kamermuziek en gaven concerten onder zijn leiding. Lahav Shani is tegenwoordig music director van het Israel Philharmonic.

Essentie en uitdaging

Silvestri: 'Wanneer je speelt met bevriende musici is er een vanzelfsprekende klik op het podium. Met vrienden spelen betekent voor mij een absolute meerwaarde. De energie vloeit gemakkelijk, en dat is voor mij de essentie van kamermuziek maken. In een orkest probeer je ook kamermuzikaal te werk te gaan, elkaar op intiem muzikaal niveau te begrijpen en elkaar zo dicht mogelijk te naderen. Als Roman speelt staat hij in contact met de muziek, en is hij volledig toegewijd. Op het podium is zijn enige doel muziek maken.' Richt zich tot zijn collega: 'Wat ik altijd ook leuk vind om te zien is dat jij alles gemakkelijk probeert te maken, een goede sfeer te scheppen, zodat je ontspannen kunt samenwerken.' Spitzer: 'Dank je! Ik denk dat we dit allebei hebben. Niet het ego telt, maar de muziek. We hebben het eigenlijk nauwelijks over de muziek, niet als het gaat om hoe we iets willen spelen. We voelen elkaar aan. Op het moment van spelen wissel je muzikale ideeën uit. Je hoeft het niet altijd eens te zijn, maar wanneer je iemand kent, begrijp je de richting die hij uit wil.' Muziek is het uitdrukken van emotie, Spitzer heeft er heldere gedachten over. 'Geschreven muziek is tweedimensionaal, de noten staan op papier. Een musicus maakt er een multidimensionale wereld van. Kleur, structuur, harmonie, ritme komen uit die bolletjes en streepjes. Een uitdaging voor mij, een partij decoderen. Een grenzeloze wereld ontstaat.'

Het avontuur met Strauss

Silvestri: 'Over uitdaging gesproken: de muziek van Strauss is dat zeker. Dit zijn partijen die voor een orkest- auditie gevraagd worden. Je moet technisch alles op orde hebben, je instrument perfect beheersen, maar dan komt het pas. De partituur van Don Quixote vraagt erom de diepte in te duiken en alle mogelijke gemoeds- uitdrukkingen vorm te geven. Strauss is een meester in het schilderen met een geweldig groot kleuren- palet, hij beheerst de lyriek en de verhalende vorm als geen ander. Contact maken met de ziel van het personage dat je vertolkt, is het allermoeilijkste.'

Spitzer: 'Bij mij werkt het zo: als ik backstage van de kleedkamer naar het podium loop, stroomt de adrena- line. Tegelijkertijd vergeet ik alles wat ik heb gestudeerd en voel ik mezelf totaal leeg. Ergens in mij zit het idee van het stuk dat ik ga spelen, maar onbewust. Ik voel me vrij om het karakter te gaan tekenen, alsof het volledig nieuw voor me is. Op zo'n moment word je een beetje de componist van het stuk.'

Silvestri: 'En dan is het fijn om met mensen te spelen die je goed kent. Je komt niet voor verrassingen te staan omdat je elkaars muzikale taal kent. Je kunt je concentreren op de kern van de zaak, het op de juiste manier overbrengen van de muziek. 'Dat laatste is gegroeid r filosofeert Silvestri over het muziek groeid met de jaren, maken. Toen ik jong was wilde ik vooral mezelf laten horen, je denkt aan successen en het applaus. Dat is nu totaal anders. Natuurlijk is het heerlijk om een goed concert te geven dat enthousiast wordt ontvan- gen, maar voor mij gaat muziek maken nu vooral om delen. Delen met collega's, studenten, het publiek. Mijn kennis en ervaring doorgeven vind ik belangrijk.'

Muziek maken als missie

Emanuele Silvestri en Roman Spitzer geven naast hun orkestbanen allebei les, Silvestri aan het Conservatorium van Amsterdam, Spitzer in Rotterdam. 'Vroeger stond ik graag in de schijnwerpers, de aandacht op me gericht, een luisterend oor vond ik fijn', zegt Spitzer. 'En ook nu voel ik me een acteur. Maar toch, die aan- dacht is minder belangrijk geworden. Muziek maken is een vak, natuurlijk, maar ik zie muziek maken als mijn missie. Kunst is een missie. Het delen van muziek is een noodzaak. Daarbij jezelf zijn, is een grote opgave. Als je echt iets wilt overbrengen, moet je jezelf zijn en niets speciaals doen. Dat is een diepe waarheid.' Silvestri: 'En dan zijn we terug bij Don Quichot. Deze ridder gelooft in zijn dromen. Als je gelooft in je missie kun je de boodschap overbrengen. Je hoopt dat je als musicus de luisteraar wakker kust en dat je samen de schoonheid van de muziek kunt beleven.'

Tekst: Frederike Berntsen        Foto: Shody Careman

Dit artikel verscheen eerder in Intrada, jaargang 2024-25 nr. 2.