Philharmonisch Gala 2024

Romeo en Julia 

Nadat hij tijdens de Russische Revolutie zijn vaderland ontvluchtte, ontwikkelde Sergej Prokofjev zich tot een echte kosmopoliet met een geheel eigen stijl die ver verwijderd leek van de negentiende-eeuwse Russische muziek. Hij woonde en werkte enige tijd in de Verenigde Staten, verbleef daarna in Parijs en op verschillende andere plaatsen in Europa, maar keerde in 1936 tot veler verbazing weer terug naar Rusland. Achteraf kun je zeggen dat die terugkeer zich al had aangekondigd in zijn muziek - bijvoorbeeld in Romeo en Julia uit 1935, een ballet naar Shakespeares beroemde gelijknamige toneelstuk. Want naast een klassiek-mozartiaans vormbesef en een Frans-georiënteerde orkestbehandeling is de Russische ziel nooit ver weg in zijn partituur. De eenvoud van de melodieën, de opzwepende ritmes, de harmonieën die als zweepslagen uit het orkest opstijgen, het zijn allemaal elementen die je kunt terugvinden in de Russische volksmuziek. 

Bovendien sluit Prokofjev juist met Romeo en Julia aan op de sterke Russische ballettraditie. Maar ook al is het inmiddels veruit de populairste balletmuziek van de twintigste eeuw, in het Rusland van de jaren 1930 moest Prokofjev vechten om zijn partituur geaccepteerd te krijgen. Het Kirov Ballet, dat hem eerder nog een opdracht had gegeven voor een avondvullend ballet naar eigen keuze, reageerde afwijzend toen Prokofjev Romeo en Julia als onderwerp voorstelde. De componist bood zijn ballet vervolgens aan bij het Bolshoi Theater, in eerste instantie met succes, maar bij nadere beschouwing achtte men de partituur daar 'ondansbaar'. Om de muziek dan tenminste nog in de concertzaal gespeeld te krijgen destilleerde Prokofjev in 1936 twee symfonische suites uit de partituur, tien jaar later gevolgd door een derde.

Het complete ballet beleefde uiteindelijk in 1938 zijn première in het Tsjechische Brno. Het was zo'n succes dat het Kirov Ballet het werk snel op het programma zette en in 1940 alsnog de Russische première bracht. Naast het ballet zelf werden ook de orkestsuites populair. Vele orkesten maakten en maken er een gewoonte van om op basis van de drie suites hun eigen compilatie samen te stellen. Dat is ook vandaag het geval. Het tweeëneenhalf uur durende ballet in vier aktes en negen scènes klinkt in een samenvatting die het verhaal van de fatale liefde tussen Romeo en Julia vertelt door delen uit verschillende suites chronologisch te combineren. Dankzij de beeldende kracht van de muziek van Prokofjev is zelfs voor degenen die het drama niet kennen het hele verhaal op de voet te volgen. 

- Paul Janssen